Dünyadaki bilim çevreleri tarafından sibernetik robot biliminin ve mekaniğin babası olarak da bilinen El Cezeri, bilinen ilk robotları yapan ama ne yazık ki ülkemiz gençleri tarafından Da Vinci kadar bile tanınmayan Müslüman bir bilim adamıdır.
Müslüman bir bilim adamı olan El Cezeri tam adı ile ”Ebu'l İz İbni İsmail İbni Rezzaz'dır.” Cizre'de yaşadığı için El Cezeri adı ile bilinir. Günümüzden 800 küsür yıl önce yaşamış, 1136 yılında doğmuş ve 1206 yılında vefat etmiştir. Sadece su ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yapmıştır. Bu gün kullandığımız birçok aracın günlük hayata geçirilmesine ön ayak olmuş ve otomatik çalışan sistemlerin atası olan su robotlarını icat emiştir. Aynı zamanda sibernetik robot biliminin ve mekaniğinin kurucusu olarak kabul edilir.
Avrupa Onu Al Jazari Adı İle Tanıyor
Avrupa onu Al Jazari adı ile tanıyor. El Cezeri'nin Leonardo Da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülse de, günümüz Türkiye'sinde Da Vinci'yi tanımayan yokken, El Cezeri'nin adı ne yazık ki pek bilinmiyor.
El Cezerî, Leonardo Da Vinci' Den 150 Yıl Önce Yıl Önce Yaşamış
Robotlar, su ile çalışan gelişmiş makineler, kan toplama kapları, şifreli kilitler, otomatik çocuk oyuncakları, termoslar, fıskiyeler, kan alma düzenekleri, su çıkarma makineleri, abdest alma düzenekleri ve nice buluşlar… Ebû'l İz İbni İsmail İbni Rezzaz El Cezerî,Leonardo Da Vinci' den 150 yıl önce yıl önce yaşamış ve mekaniği ondan daha iyi kullanan bir bilim insanı.
”Uygulamaya Dönüşmeyen Bilim, Doğru İle Yanlış Arasında Bir Yerdedir.”
İngiliz ve Alman bilim adamları tarafından 1800′lü yıllarda, Türkiye'deki bilim insanları tarafından ise 2000′li yıllarda keşfedilen bir deha. Onun şu sözü bilim ile uygulama arasındaki ilişkiyi çok güzel anlatır: ”Uygulamaya dönüşmeyen bilim, doğru ile yanlış arasında bir yerdedir.”
İlk Sibernetik Robot Bilimi Kitabı: ”Kitab-Ül Hiyel”
Artuklular Güneydoğu Anadolu'yu fethettiklerinde, günümüz Cizre'sinde buluşlar yapan El Cezeri Diyarbakır'a çağırılır ve buluşlarına 25 yıl boyunca burada devam eder. Cezeri, bir robot yaparak Artuklu hükümdarı Mahmud bin Mehmed'e takdim etti. Robot, otomatik olarak hareket ediyor ve kendi kendine bazı hareketler yapıyordu. Bunu gören Sultan hayretler içinde kaldı ve takdirlerini belirterek, emeğinin karşılığını göreceğini söyleyerek yaptıklarını ve buluşlarını bir kitap halinde yazmasını emretti. Cezeri bu emir üzerine, kendisini ilim dünyasında meşhur eden Kitab-ül-Cami Beyn-el-İlmi vel-Amel-in-Nafi fi Sınaat-il-Hiyel kitabını yazdı.
Cezeri'nin “Kitib-ül-Hiyel” adı da verilen meşhur eseri altı bölümden meydana gelmektedir. Kitab-ül Hiyel Adlı bu kitapta çok detaylı çizimler ve en önemlisi kendisinden önceki bilim adamlarının çalışmalarına da işaret eden müthiş bir bilimsel aktarım dili vardır.
Kitabın orijinali hala kayıp olsa da, kopyalarının 10 tanesi Avrupa'nın çeşitli müzelerinde sergilenmektedir. Diğer 5 kopyası ise Topkapı ve Süleymaniye kütüphanesinde, değerini erken anlayanlar tarafından bazı sayfaları çalınmış halde bulunmaktadır.
Buluşlarının Tek Şahidi Yaptığı Robotları Çizdiği ”Kitab-Ül Hiyel” di
El Cezeri bundan yüzyıllar önce yaşamış ve elektrik kullanmadan sadece su ve mekanik sistemlerle çalışan makineler yapmıştır ve günlük hayata geçirip günlük hayatı kolaylaştırmıştır. Bu inanılmaz olayın tek şahidi bu icatların yer aldığı Kitab-Ül Hiyel adlı kitabın resimleriyle birlikte olarak yapılan el yazısı kopyalarıdır. Kitabında tam 50 araca yer vermiştir. Bu araçların 6′sı su saati, 4′ü mumlu saat, 6′sı ibrik, 7′si eğlence amaçlı kullanılan çeşitli otomatlar, 3′ü abdest almak için kullanılan otomat, 4′si kan alma teknesi, 6′sı fıskiye, 4′ü kendinden ses çıkaran araç, 5′i suyu yukarı çıkartan araç, 2′si kilit, 1′i açıölçer, 1′i kayık su saati ve Amed kentinin kapısıdır. Bu icatlar hava, boşluk ve denge prensipleri ile çalışmaktaydı.
Mekanik araçlar için en önemli noktalardan birisi denge prensibiydi. Cezeri hava boşluk ve denge arasındaki ilişkiyi zirvelere çıkarmış ve bilim dünyasına çok büyük katkıda bulunmuştu. O sadece araçları icat etmekle değil aynı zamanda onları daha hızlı daha kullanışlı bir hale getirmek içinde çok büyük katkılar sağlıyordu.
Avrupalılar Onu Bizden Önce Keşfettiler Ve Saygıyla Andılar
Bu eserin birkaç kopyası kütüphanelerimizde 800 yıl boyunca bulunsa da, kimse kitapta yazanları uygulayıp dünyanın teknoloji devrimine katkıda bulunmayı tercih etmez. Yine de geç bile olsa Avrupalılar tarafından, bizden önce keşfedilir. El Cezeri'nin buluş ve icatları özellikle günümüz Avrupası'nda hala saygı ile anılır.
Bir Fatiha Okunup Geçilen Mütevazi Bir Türbede Medfundur
Cizre'ye gidenler bilirler... Hz. Nuh Camii'nde Hz. Nuh'un türbesinin tam karşısında, oldukça mütevazi bir türbe vardır. Üzerinde "İsmail Ebul-İz El-Cezeri (1153-1232)" başlığı altında kısa bir de açıklama bulunur.
Çoğu insan, Hz. Nuh'un türbesini ziyarete geldiğinde El-Cezeri'nin de türbesinin önünden geçerken bir Fatiha okurlar. Fakat ne acıdır ki birçok insan bir Fatiha okuyup geçtikleri bu insanın, bu kadar önemli bir insan olabileceğini tahmin bile edemezler.
Yazımızı bu saygıdeğer âlimimize minnet ve hürmetle ithaf ediyor, Müslüman gençlerin bilim ve teknolojide ilerlemeleri noktasında uyanışlarına bir kıvılcım olmasını ümit ediyoruz.
